Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ

Γράφει ο ΑΛΩΠΗΞ

Η Εποχή των Αναταραχών ή Εποχή της Αβεβαιότητας ήταν είναι η πιο ταραγμένη περίοδος της ιστορίας του Ρωσικού Βασιλείου. Διήρκεσε δεκαπέντε χρόνια (1598 - 1613), κατά τα οποία η Ρωσία βρέθηκε στη δίνη της πλήρους ακυβερνησίας και της ξένης κατοχής.

Αποτελεί μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς στη ρωσική λαϊκή κουλτούρα, για το κωμικοτραγικό γεγονός ότι συγκροτήθηκαν τρεις διαφορετικοί στρατοί από τρία διαφορετικά πρόσωπα που υποστήριζαν ότι είναι ο ίδιος (προ πολλού νεκρός) γιος του Ιβάν του Τρομερού.

Τα πραγματικά αίτια της Εποχής των Αναστατώσεων πρέπει να αναζητηθούν κάποιες δεκαετίες νωρίτερα, στα τελευταία χρόνια του Ιβάν του Τρομερού. Θέλοντας να περιορίσει τον παραδοσιακά υψηλό βαθμό αυτονομίας των μεγάλων πόλεων έναντι του θρόνου και συνάμα τυφλωμένος από μίσος απέναντι στους βογιάρους, τους οποίους υποψιαζόταν ως δολοφόνους της αγαπημένης του συζύγου Αναστασίας.

Ο Ιβάν έχει εξολοθρεύσει αδιακρίτως χιλιάδες τοπικούς ευγενείς σε μόλις επτά έτη (1565 - 1572). Την ίδια περίοδο έχει εμπλέξει τη χώρα σε έναν αδιάκοπο πόλεμο με την Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία και τη Σουηδία στη Βαλτική. Οι διωγμοί και ο πόλεμος έχουν αποδομήσει τον κοινωνικό και παραγωγικό ιστό της χώρας, προετοιμάζοντας την κατάρρευση.

Μετά τον Ιβάν θα βασιλεύσει για 14 έτη ο Φιοντόρ Α'. Πνευματικά ανισόρροπος και ανίκανος να κυβερνήσει, ο γιος του Ιβάν θα γίνει τσάρος επειδή ο πατέρας του σε μια στιγμή παροξυσμού είχε σκοτώσει τον πρωτότοκο αδελφό του, επίσης Ιβάν.

Στην πραγματικότητα η εξουσία θα ασκείται από τον ικανότατο βογιάρο Μπαρίς Γκοντουνόφ, που θα προσπαθήσει αλλά δε θα καταφέρει να ανακόψει τον κατήφορο. Με το θάνατο του Φιοντόρ το 1598 ξεκινά τυπικά η Εποχή των Αναστατώσεων.

Ο Φιοντόρ πεθαίνει χωρίς να αφήσει διάδοχο, αφού η μοναχοκόρη του έχει αποβιώσει σε παιδική ηλικία. Επίσης κανένα από τα αδέλφια του δεν είναι ζωντανό για να κληρονομήσει το θρόνο. Ελλείψει τσάρου η Σύνοδος των Επαρχιών (ανακτοβούλιο) εκλέγει στο θρόνο το Μπαρίς Γκοντουνόφ, πραγματικό κυβερνήτη της χώρας επί Φιοντόρ. 

Όμως ο Μπαρίς θα πεθάνει σύντομα (Απρίλιος 1605) αντιμέτωπος με γενικευμένη δυσαρέσκεια: πολλοί παραδοσιακοί βογιάροι ήταν από την αρχή αντίθετοι με την εκλογή του (ασχέτως εάν τον είχαν ψηφίσει), ενώ και ο λαός υποφέρει από λιμό που έχει ενσκήψει μεταξύ 1601 - 1603.

Όσο ακόμα ζει ο Γκοντουνόφ, το 1603, έχει εμφανισθεί στα δυτικά της χώρας ένας απατεώνας που ισχυρίζεται ότι είναι ο διάδοχος Δημήτριος (γιος του Ιβάν που είχε πεθάνει εξόριστος το 1591) και κινείται κατά της ρωσικής πρωτεύουσας, υποστηριζόμενος από πολωνούς ενόπλους και στρατολογώντας στην πορεία βογιάρους και απελπισμένους χωρικούς. 

Ο στρατός θα μπει στη Μόσχα τον Ιούλιο του 1605, θα εκτελέσει το Φιοντόρ Γκοντουνόφ (γιο και διάδοχο του Μπαρίς) και ο σφετεριστής θα φορέσει το στέμμα ως Δημήτριος Β', αλλά στην ιστορική μνήμη θα καταγραφεί ως «Ψευδοδημήτριος».

Η στήριξη της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας στο νέο τσάρο θα προκαλέσει σύντομα υποψίες, ότι υπάρχει συνεννόηση για προσηλυτισμό των ρώσων στον καθολικισμό. Οι υποψίες γίνονται βεβαιότητα όταν ο Δημήτριος παντρεύεται (1606) μία καθολική πολωνέζα, χωρίς αυτή να βαπτισθεί ορθόδοξη όπως απαιτούσε ο νόμος. Υποκινούμενα από μια μερίδα βογιάρων, τα πλήθη εξεγείρονται και ο Δημήτριος δολοφονείται δυο μόλις εβδομάδες μετά το γάμο.

Νέος τσάρος στέφεται ο καιροσκόπος Βασίλι Ιβάνοβιτς Στσούισκι (Βασίλειος Δ'), γόνος μιας από τις πιο ισχυρές βογιαρικές οικογένειες. Παλαιότερα είχε διατελέσει ανακριτής στην υπόθεση του θανάτου του πραγματικού Δημητρίου, αλλά όταν διείδε τη νίκη του Ψευδοδημήτριου τον υποστήριξε, διαβεβαιώνοντας ότι πρόκειται για το ίδιο άτομο.

Αμέσως μετά βέβαια ανακάλεσε και άρχισε να συνωμοτεί εναντίον του, ξέροντας ότι θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει στο θρόνο. Η βασιλεία του διαρκεί τέσσερα χρόνια κυρίως χάρη στο λαϊκό θαυμασμό προς τον εξάδελφό του, στρατηγό Μιχαήλ Στσούισκι. 

Το δεύτερο χρόνο της βασιλείας του εμφανίζεται ένας νέος Ψευδοδημήτριος, που (όπως ο προηγούμενος) υποστηρίζεται από την Πολωνία και κινείται προς τη Μόσχα. Ο Βασίλειος λαμβάνει υποστήριξη από τη Σουηδία, που είναι πια ανταγωνίστρια των Πολωνών, παραχωρώντας ως αντάλλαγμα την Ίνγκρια.

Η συμμαχία τους τελικά ηττάται στη Μάχη του Κλούσινο και ο Βασίλειος συλλαμβάνεται και καθαιρείται, όταν πολωνικά στρατεύματα καταλαμβάνουν το Κρεμλίνο (1610). Οι Πολωνοί όμως δεν εγκαθιστούν νέο τσάρο - προτιμούν να αφήσουν λίγο καιρό να περάσει, ώστε να μονιμοποιήσουν τον έλεγχο της χώρας, να την εκκαθολικίσουν και να την εντάξουν στο ομοσπονδιακό κράτος που ήδη έχουν με τους λιθουανούς.

Η εξέλιξη αυτή καταθορυβεί τους Σουηδούς, οι οποίοι το 1611 κηρύσσουν τον πόλεμο στη Ρωσία με το πρόσχημα ότι είναι πιόνι των Πολωνών. Εμφανίζουν μάλιστα ένα διάκονο ως τον αληθινό Δημήτριο, ο οποίος με βάση το Ιβάνγκοροντ οργανώνει εκστρατεία εναντίον της Μόσχας. 

Το νέο «Δημήτριο» υποστηρίζουν και οι κοζάκοι (είχαν υποστηρίξει και τους δύο προηγούμενους) που τον ανακηρύσσουν τσάρο. Τελικά ο τρίτος και τελευταίος Ψευδοδημήτριος συλλαμβάνεται στο Πσκοβ, οδηγείται στη Μόσχα και εκτελείται από τους πολωνούς.

Όσο και εάν αυτή η ιστορία φαίνεται κωμική, καταδεικνύει σε τι βαθμό αποσύνθεσης έχουν φθάσει οι ηγέτιδες τάξεις του ρωσικού βασιλείου κατά την Εποχή των Αναστατώσεων. Ο Πατριάρχης ήταν αιχμάλωτος των καθολικών Πολωνών, οι δύο σημαντικότερες πόλεις κατέχονταν από ξένους (η Μόσχα από τους Πολωνούς, το Νόβγκοροντ από τους Σουηδούς) που μετέφεραν στο ρωσικό έδαφος τον ανταγωνισμό τους, οι βογιάροι διαγκωνίζονταν για την εύνοια των εισβολέων και αλληλοεξοντώνονταν προς το συμφέρον τους, ληστές και ξένοι στρατιώτες λεηλατούσαν την ύπαιθρο κατά βούληση, ενώ ο απλός λαός μπορούσε να ελπίζει μόνο σε κάποιο μυθικό πρόσωπο που θα «σηκωθεί από τον τάφο» για να σώσει την πατρίδα.

Μέσα σε αυτή την σήψη, η λύση ήρθε από έναν ελάσσονα ευγενή και βετεράνο στρατιωτικό, τον Ντμίτρι Ποζάρσκι, και έναν κρεοπώλη, τον Κούζμα Μίνιν. Οι δυο τους ξεσήκωσαν τον λαό του Νίζνι Νόβγκοροντ και πορεύτηκαν προς την Μόσχα, εξαναγκάζοντας τελικά τον Πολωνικό στρατό κατοχής σε παράδοση και αποχώρηση χωρίς καν να δοθεί μάχη.

Η ημερομηνία παράδοσης των Πολωνών (4 Νοεμβρίου 1612 - νέο ημερολόγιο) είναι μέχρι σήμερα εθνική εορτή της Ρωσίας, η Ημέρα της Εθνικής Ενότητας. Λίγους μήνες αργότερα θα συγκληθεί ένα πανηγυρικό σώμα, η «Μεγάλη Εθνοσυνέλευση», που ομόφωνα θα εκλέξει στο θρόνο τον έφηβο βογιάρο Μιχαήλ Ρομάνοβ, πρώτο μιας δυναστείας που θα κυβερνήσει την χώρα για τρεις αιώνες. Η στέψη του Μιχαήλ σηματοδοτεί την οριστική λήξη της Εποχής των Αναστατώσεων.

Αντίστοιχα στην νεότερη ρωσική ιστορία μετά την κατάρρευση του αυταρχικού και ανηλεούς δικτατορικού καθεστώτος της ΕΣΣΔ, ο ρωσικός λαός έζησε για μία άλλη φορά μία νέα περίοδο τρομερών αναστατώσεων.

Η χώρα διαμελίσθηκε σε πολλά κομμάτια, υπήρχε μία άλλοτε αδύναμη και πάντα διεφθαρμένη αυταρχική εξουσία (Γιέλτσιν), αδίστακτα πρώην στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος άρπαξαν για την υποστήριξη ου έδωσαν για την παραμονή στην εξουσία του αλκοολικού και διεφθαρμένου Γιέλτσιν, που ήταν ένα πιόνι των ξένων (όπως και οι ψευδο-Δημήτριοι τον καιρό των αναστατώσεων) και αντίπαλων προς την Ρωσία χωρών (ημιδικτάτορα στην χώρα μετά την εισβολή του με στρατό στο ρωσικό κοινοβούλιο το 1993 για να μην χάσει τις εκλογές) ολόκληρες κερδοφόρες κρατικές επιχειρήσεις για μία μπουκιά ψωμί (και έγιναν σύντομα οι νέοι οικονομικοί βαρόνοι και μαφιόζοι της χώρας).

Ξένες εταιρείες «εισέβαλαν» στην χώρα αρχίζοντας να αγοράζουν πάμφθηνα τα περιουσιακά της στοιχεία, ουνίτες ιερείς του Βατικανού έκαναν το ίδιο με την προοπτική να προσπαθήσουν να προσηλυτίσουν με ύπουλα μέσα και προπαγάνδα τους απελπισμένους Ρώσους στον καθολικισμό, η ανεργία εκτινάχθηκε στα ύψη, η πεινά,  η δυστυχία, ο αλκοολισμός, τα ναρκωτικά, ο αυταρχισμός, η διαφθορά, και η πορνεία ανθούσαν, το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε έως τα σύνορα της Ρωσίας, ενώ παράλληλα η χώρα υπέστη και μία ντροπιαστική ήττα (και πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις με την ευγενική πάντα χορηγία των ΗΠΑ), στον Α’ Τσετσενικό πόλεμο, και μάλιστα από έναν υποτυπώδη στρατό, μέσα στην ίδια την χώρα.

Σε αυτή την τόσο δύσκολη περίοδο που όλα φαίνονταν χαμένα και πως πλησίαζε γοργά η ολοκληρωτική καταστροφή της χώρας, οι εκπρόσωποι των υγειών πατριωτικών δυνάμεων της χώρας αντέδρασαν (συγκεκριμένα οι σιλοβίκι, μία κάστα πατριωτών, πρώην στρατιωτικών και πρακτόρων της KGB), οργανώνοντας ένα «εσωτερικό» πραξικόπημα, «πείθοντας» τον Γιέλτσιν να παραιτηθεί (επί της απειλής εκτέλεσης) και «αναγκάζοντας» τον να δεχθεί ως διάδοχο του έναν δικό τους, τον Πούτιν (Όπως έγινε με τον βετεράνο αριστοκράτη στρατιωτικό  Ντμίτρι Ποζάρσκι, και τον λαϊκό Κούζμα Μίνιν, στον καιρό των ταραχών, όταν έγινε εξέγερση που είχε σαν αποτέλεσμα τον τερματισμό της περιόδου του χάους και την εκλογή μιας άξιας και ικανής ηγεσίας που έφερε την ακμή στον Ρωσικό λαό).

Και πραγματικά, η σύγχρονη Ρωσία υπό την ηγεσία του Πούτιν έχει ανορθωθεί και πάλι σε όλα τα επίπεδα, και βρίσκεται σε συνεχή φάση ανόδου, τόσο στον οικονομικό, όσο και στον πολιτικό, τον τεχνολογικό και στρατιωτικό τομέα, κάτι που τις επιτρέπει να δρα (π.χ. Γεωργία, Ουκρανία, Ιράκ) και να κάνει συμμαχίες σε παγκόσμιο επίπεδο (οργανισμός Συνεργασίας της Σανγκάης, BRICS).

Τα σημάδια για την συνέχεια φαίνονται καταρχάς θετικά και μένει να αποδειχθεί εάν αυτά θα παραμείνουν έτσι και στην συνέχεια στον πολύπλευρο αυτόν πόλεμο που μαίνεται ανάμεσα στην Ρωσία και τους εχθρούς της. Γιατί ως γνωστόν «ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα» και μόνο όσοι θα προετοιμαστούν κατάλληλα για αυτόν, θα μπορέσουν στο τέλος να επιβάλλουν τις επιθυμίες γενόμενοι στο τέλος οι κάτοχοι του θρόνου της παγκόσμιας εξουσίας, κερδίζοντας ολοκληρωτικά τους και φέρνοντας τις χώρες τους στην κατάσταση της απόλυτης νίκης και ευημερίας.

Εδώ μπορεί να αναφερθεί ότι ένας ακόμη καιρός Αναστατώσεων στην Ρωσία, με εμφύλιο πόλεμο, ακυβερνησία, εμπλοκή ξένων δυνάμεων, ήττα αυτών και την κατάληψη της εξουσίας από σφετεριστές ύστερα από την πτώση μιας δυναστείας συνέβη και τα έτη 1917-1922 στο λεγόμενο Ρωσικό εμφύλιο, αλλά και τα έτη 1922-1992, στα οποία οι σφετεριστές μπολσεβίκοι κυβέρναγαν την Ρωσία (http://alophx.blogspot.com/2017/09/siloviki-1999.html), όπως και ο Κερένσκι πριν από αυτούς.

Η δε παύση του πρώτου καιρού των Αναστατώσεων πραγματοποιήθηκε το 1613, όταν ο Μιχαήλ ο Α’ Ρωμανώφ, ανέλαβε την ηγεσία της Ρωσίας ως ο πρώτος Τσάρος της δυναστείας αυτής, Μέτα την πτώση της δυναστείας των Ρούρικ και των Γκουντούνωφ-Σουίσκι.

Η δεύτερη περίοδος του καιρού των Αναστατώσεων στην Ρωσία (1917-1922 και 1922-1992), ξεκίνησε όταν έπεσε ο Μιχαήλ ο Β’, ο τελευταίος ουσιαστικά Ρώσος Τσάρος, αλλά ταυτόχρονα και τελευταίος Τσάρος από την δυναστεία των Ρωμανώφ.

Τέλος. Η τρίτη περίοδος του καιρού των Αναστατώσεων στην Ρωσία (1991-2000), ξεκίνησε όταν έπεσε ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, ο τελευταίος ουσιαστικά «κόκκινος Τσάρος» της Σοβιετικής Ένωσης (και πάλι Μιχαήλ).

Συνολικά, το όνομα Μιχαήλ σημάδεψε τρεις καιρούς Αναστατώσεων στην Ρωσία και αποδείχτηκε πολύ σημαντικό στην ιστορία αυτής, όπως ακριβώς και το όνομα Βλαδίμηρος που τρεις φορές συνδέθηκε με την στρατιωτική ισχυροποίηση και επέκταση αυτής (Βλαδίμηρος ο Μέγας, Βλάντιμιρ Λένιν, Βλάντιμιρ Πούτιν).